Actueel

Bipolaire Stoornis

Bipolaire stoornis, ook wel manisch-depressieve stoornis genoemd, is een stoornis die zich kenmerkt door uitersten in stemming en activiteit. Men kan enerzijds uiterst uitbundig en daadkrachtig zijn (de manie) of juist zeer teruggetrokken en somber (de depressie). Deze wisselingen kunnen grote gevolgen hebben voor degene die het zelf treft, evenals voor zijn of haar omgeving (familie, vrienden of collega's op het werk).

In de uitersten van de stemming is opname in een psychiatrisch ziekenhuis soms niet te vermijden. De bipolaire stoornis behoort tot de stemmingsstoornissen en komt bij ongeveer 2% van de bevolking voor. De diagnose bipolaire stoornis is in de klinische praktijk soms moeilijk te stellen. Dit gebeurt niet zelden pas jaren na het optreden van de eerste klachten en verschijnselen.

Bij de bipolaire stoornis wisselen stemmingsepisoden en symptoomvrije perioden elkaar af. Mensen met een bipolaire stoornis kunnen verschillende episodes doormaken: manische, hypomane, depressieve of gemengde episodes. De bipolaire stoornis komt in allerlei varianten voor. De ernst van deze episoden kan variëren van licht, waarbij symptomen slechts in geringe mate afwijken van het normale gedrag, tot zeer ernstig, waarbij er ook psychotische verschijnselen kunnen optreden. De episoden kunnen jaren uiteen liggen of elkaar zo snel opvolgen dat er niet of nauwelijks sprake is van een tussenliggend herstel.

Naast de 'klassieke' bipolaire I stoornis (depressie en manie) bestaat de bipolaire II stoornis (depressie met hypomanie, een mildere vorm van manie) en de cyclothymie (frequent optredende perioden van depressieve en hypomane verschijnselen).

Ons Onderzoek

Waarom doen we dit onderzoek? De bipolaire stoornis komt in sommige families vaker voor dan in andere families. In deze families is er sprake van een bepaalde erfelijke aanleg. Het erfelijk materiaal (DNA) is opgebouwd uit allemaal kleine stukjes: genen. Wij weten niet welk deel van het erfelijk materiaal de bipolaire stoornis veroorzaakt. Het doel van dit onderzoek is de genen te vinden die er verantwoordelijk voor zijn dat een persoon een bipolaire stoornis ontwikkelt.

Uit eerdere onderzoeken weten we dat er waarschijnlijk veel verschillende genen betrokken zijn bij de ontwikkeling van een bipolaire stoornis. Door een grote groep patiënten (2500) en hun familieleden te onderzoeken, is de kans groter dat we één of meerdere van deze genen vinden.

Daarnaast weten we ook uit eerder onderzoek dat niet alleen de genen, maar ook sommige omgevingsfactoren een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling van een bipolaire stoornis. Door middel van een uitgebreid interview en vragenlijsten proberen we een zo compleet mogelijk beeld te krijgen hoe de stoornis zich heeft ontwikkeld bij onze deelnemers.

•••

Wat houdt deelname in? Als u besluit mee te doen is de praktische gang van zaken als volgt. We komen graag in contact met u een afspraak te maken in het UMC Utrecht. Indien u niet naar Utrecht kunt komen is het wellicht mogelijk om op een andere locatie in Nederland mee te doen aan het onderzoek, neem gerust contact met ons op voor de mogelijkheden.

Alle onderdelen van het onderzoek nemen samen ongeveer 3 uur in beslag. Bij uw bezoek aan het UMC Utrecht kunt u het volgende verwachten:

1. Afname van 9 buisjes bloed
2. Een interview dat bestaat uit vragenlijsten over psychiatrische klachten
3. Een korte test van uw geheugen en ruimtelijk inzicht
4. Het meten van uw lengte, gewicht en bloeddruk

Daarnaast vragen wij u om voor het bezoek aan het UMC Utrecht thuis een aantal vragenlijsten op onze website in te vullen. Deze vragenlijsten gaan over uw karaktereigenschappen, dagelijkse bezigheden en persoonlijke ervaringen. Ze zijn belangrijk voor ons omdat ze een beter beeld van uw klachten en psychologische eigenschappen geven. Als u thuis geen internet hebt, kunt u de vragen ook op papier invullen. De veiligheid van uw gegevens op internet wordt gewaarborgd volgens de NEN7510 norm. Het onderzoek staat los van uw (eventuele) behandeling en heeft daar ook geen invloed op.

Uitgebreide informatie over deelname aan het onderzoek vindt u in de volgende informatiebrieven:

• Informatiebrief patiënten
• Informatiebrief familieleden
• Informatiebrief gezonde controles

•••

Wie kunnen meedoen aan de studie? Voor deze studie zijn wij op zoek naar mensen met een bipolaire stoornis type 1. In de psychiatrie wordt onderscheid gemaakt tussen type 1 en type 2. Patiënten met type 1 hebben minstens éénmaal in hun leven een manische episode meegemaakt. Tijdens deze episode, waarbij de stemming verhoogd en/of zeer prikkelbaar was, konden zij niet meer goed functioneren in het dagelijks leven. Soms moeten zij dan ook worden opgenomen. Patiënten met type 2 hebben in plaats van manische episodes alleen hypomane episodes meegemaakt. Tijdens een dergelijke episode zijn mensen wel drukker of geprikkelder dan normaal, maar kunnen zij nog wel blijven werken, naar school gaan, of zorg dragen voor het huishouden. Als u hier vragen over heeft of twijfelt over het type bipolaire stoornis kunt u altijd contact opnemen met de onderzoekers.

Daarnaast onderzoeken wij ook familieleden van mensen met een bipolaire stoornis. Wij zoeken eerste- en tweedegraads familieleden (ouders, kinderen, broers en zussen). Zowel familieleden met, als zonder de bipolaire stoornis zijn welkom om deel te nemen. U kunt tegelijkertijd met de familieleden aan het onderzoek deelnemen, maar dit mag ook op verschillende tijdstippen.

Ten slotte zoeken wij een groep controle deelnemers. Dit zijn mensen die nooit gediagnosticeerd zijn met een bipolaire stoornis en die nooit een psychose hebben doorgemaakt. Ook mogen er geen bipolaire stoornissen of psychoses in de familie voorkomen.

Alle deelnemers dienen minimaal 18 jaar oud te zijn en minimaal 3 grootouders van Nederlandse afkomst te hebben.

Waarom deelnemen aan deze studie? Deelname aan de studie heeft voor uzelf geen directe voordelen. Wel helpt u ons de bipolaire stoornis beter te begrijpen. We hopen door dit inzicht patiënten met een bipolaire stoornis in de toekomst beter te kunnen behandelen.

Ons Team

Het team van Bipolar Genetics bestaat uit een psychiater, 4 onderzoekers in opleiding, 2 onderzoeksassistentes en een groot aantal stagiaires, allen met verschillende achtergronden. Wij zijn een zogenaamd 'multidisciplinair team', waarin inzichten uit de hoek van geneeskunde, psychologie en biomedische wetenschappen gecombineerd worden. Het hoofdcentrum bevindt zich in het Universitair Medisch Centrum Utrecht, maar er wordt nauw samengewerkt met andere centra (zie onderaan de pagina een overzicht van de instanties waar wij mee samenwerken).

• Dr. Marco Boks is psychiater en coördinator van deze studie. Hij is sinds 2003 werkzaam bij het UMC Utrecht en doet veel onderzoek naar de rol van genen bij psychiatrische aandoeningen.
• Lucija Abramovic is als onderzoeker in opleiding betrokken bij Bipolar Genetics en heeft biomedische wetenschappen gestudeerd. Zij houdt zich binnen deze studie bezig met de MRI-scans van de hersenen.
• Annabel Vreeker is psycholoog en werkzaam als onderzoeker in opleiding. De focus van haar onderzoek ligt op het cognitief functioneren van mensen met een bipolaire stoornis in vergelijking met hun familieleden en controles.
• Annet van Bergen is arts-onderzoeker en in opleiding tot psychiater. Binnen deze studie onderzoekt zij het slaap-waak ritme door middel van het afnemen van huidbiopten. In de cellen uit het biopt bestudeert zij de 'biologische klokgenen'.
• Sanne Verkooijen heeft psychologie als achtergrond en is werkzaam als onderzoeker in opleiding. Samen met Annet van Bergen onderzoekt zij het slaap-waakritme. Zij doet dit door middel van een polshorloge dat activiteit en licht meet.
• Diandra Bouter heeft psychologie gestudeerd en werkt nu als onderzoeksassistente bij Bipolar Genetics. Haar rol bestaat uit het plannen en organiseren van deze grote studie, zodat iedere week tientallen deelnemers deel kunnen nemen.
• Ellen Bleijenberg is eveneens onderzoeksassistente en heeft ook de studie psychologie als achtergrond. Samen met Diandra houdt zij zich bezig met alle praktische zaken omtrent dit onderzoek en coördineert zij het werk van de stagiaires.

De hoofdonderzoekers:

• Prof. dr. ir. R. A. Ophoff (UCLA)
• Prof. dr. R.S. Kahn (UMCU)

Naast het Bipolar Genetics team in het UMC Utrecht is dit onderzoek een groot samenwerkingsverband tussen verschillende centra en onderzoekers. Hieronder vindt u een overzicht van wie er betrokken zijn bij het onderzoek.

• Prof. dr. R. Kupka (VU, GGZ Ingeest)
• dr. E. Regeer (GGZ Altrecht)
• Prof. dr. W.A. Nolen (UMCG)
• Dr. Riemersma-van de Lek (UMCG)
• Prof. dr. E. Hoencamp (PsyQ Haaglanden)
• Dr. A.T. Spijker (PsyQ Haaglanden)
• Dr. R. Hoekstra (Delta Psychiatrisch centrum)
• B. Geerlings (Dimence)
• R. Vonk (Reinier van Arkel Groep)

Vervolgonderzoek

In eerste instantie vragen we u om mee te doen aan het onderzoek zoals hierboven beschreven. Daarnaast bestaat er ook de mogelijkheid om mee te doen aan een of meerdere van onze vervolgonderzoeken. Graag vertellen we hier iets meer over.

•••

•••